Kızılcık Ağacı: Anadolu'nun Kırmızı Altını , Genetik Kaynakları Malatya'da

Bilimsel adıyla Cornus mas, Anadolu coğrafyasının en eski tanıklarından biridir.
Kızılcık sarı çiçekleriyle baharı ilk karşılayan türlerden biridir. Sadece lezzetli meyveleriyle değil, aynı zamanda kültürel ve tarihsel derinliğiyle de dikkat çeker. 

Dayanıklı ve sert gövde yapısıyla Anadolu insanının belleğinde 'kızılcık sopası' gibi negatif anılar bıraksa da sabır, metanet ve ve dayanıklılığı betimleyen, biraz da zorda olsan da halini başkasına gösterme anlamında kullanılan 'kan kustum, kızılcık şerbeti içtim dedim' özdeyişine de kaynaklık etmiştir.

Türkiye: Kızılcık Zengini Bir Ülke

Türkiye, kızılcığın anavatanlarından biri olarak kabul edilir. Özellikle Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde doğal olarak yetişen kızılcık, Malatya, Yalova, Karabük, Bursa ve İstanbul gibi illerde de kültüre alınmıştır.

Isparta ve Eskişehir'de Ergen, Sinop ve Samsun çevresinde Kiren olarak anılmaktadır...
Malatya'da halk arasında kızılcık ağacının en erkek çiçek açıp en son meyvesini verdiğinden şeytanın dibinde yattığı, tilkiyi bile kandıran ağaç diye söylenir... Malatya'da kızılcık, sadece bir meyve değil, aynı zamanda bir kültürel miras olarak görülür.

Bilimsel Araştırmalar ve Sağlık Faydaları

Kızılcık, sadece lezzetli bir meyve değil, aynı zamanda sağlık açısından da oldukça değerlidir. Yapılan araştırmalar, kızılcığın antioksidan özellikleri ve yüksek C vitamini içeriği sayesinde birçok hastalığa karşı koruyucu etkileri olduğunu göstermiştir.

Reçeline, marmelatlına, şerbetine kendine has kıpkırmızı rengini veren kızılcık meyvesiyle çok leziz tatlılar hatta tarhanası bile yapılır.Çekirdek ve yapraklarından çay ve kahve yapılır. Taze kabuklarından esans ve dizanteri hastalığına karşı ilaç hazırlanır. Gıda sanayiinde, taze kuru ve sofralık olarak çok çeşitli işlemelerde, yemeklerde tat verici, kuru meyvelerinden hoşaf yapılarak yararlanılır.

Ağacın dalları ise çoğunlukla mobilya yapımında ya da baston yapımında kullanılmaktadır.
Sandalye, tekstil mekikleri kızılcıktan yapılır. Dokuma sanayisinde mekik yapılır. Değirmen dişlileri kızılcıktan yapılır. Yonga-biblo gibi el sanatları, büro malzemesi yapımında yararlanılır.

Kızılcık  Ağacının Genetik kaynakları Malatya'da

Malatya Meyvecilik Araştırma Enstitüsü'nde yıllarca önce yapılan çalışmalar, Türkiye'nin kızılcık genetik kaynakları açısından ne kadar zengin olduğunu ortaya koymuştur. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sezai Ercişli, yaptığı açıklamada," kızılcıkla ilgili Çukurova Üniversitesi, Malatya Meyvecilik Araştırma Enstitüsü ve Atatürk Üniversitesinin ortak bir araştırma yürüttüğünü, bu çalışma sonunda kızılcık meyvesinin antioksidan özelliğinin çok yüksek olduğunun tespit edildiğini söyledi. Aynı zamanda C vitamini deposudur.

Kızılcık genetik kaynaklarının da Malatya Meyvecilik Araştırma Enstitüsünde bulunduğuna dikkati çeken Ercişli, şunları kaydetti: ''Dünyada ikinci kızılcık genetik kaynakları bir tek Ukrayna Yalta'da var. Başka yerde yok. Ukrayna'daki türler de açık renkli kalıyor. Diğer ülkelerde kızılcık türü yok. Malatya'da 60'ın üzerinde tip var. Çeşit demiyoruz. Daha tescil edilmedi. Biz, çalışmamızda 30 tanesini kullandık.''

Malatya'nın Yeşilyurt ilçesine bağlı Bostanbaşı Mahallesi'nde Mimar Yusuf Kendirli'nin bahçesinde bulunan 370-400 yıllık kızılcık ağacı, dünyanın en yaşlı kızılcık ağaçlarından biri olarak kabul edilir.

Yusuf Kendirli ile yaptığım görüşmede " Hayrettin Karaca (TEMA Vakfı Eski Başkanı) buraya geldi iki gün boyunca bu ağacın altında oturdu. Onun söylediğine göre dünyanın belki de en yaşlı kızılcık ağacı dedi. Bundan daha yaşlı bir kızılcık ağacı görmediğini söyledi."

 Bu ağaç, sadece büyüklüğüyle değil, aynı zamanda taşıdığı kültürel anlamla da dikkat çeker. 
Şarkılarımıza, türkülerimize, şiirlerimize  konu olmuştur kızılcık ağacı. Bu anıt Kızılcık ağacına yazdığım şiiri Yusuf Kendirli çerçeveletip ağaca  asmıştır. 

Malatya’nın Gizli Zengini: Kızılcık

Malatya, dünyaca ünlü kayısısıyla tanınmakla birlikte, bünyesinde barındırdığı zengin biyolojik çeşitlilikle de dikkat çekmektedir. Özellikle kızılcık konusunda önemli bir potansiyele sahip olan ilimizde, dünyadaki kızılcık gen merkezlerinden biri bulunmaktadır. Yeşilyurt ilçesi Bostanbaşı Mahallesi'ndeki 370 yıllık anıt kızılcık ağacı, bu potansiyelin en güzel örneklerinden biridir. Hala 250 kg meyve veren bu ağaç, Malatya'nın kızılcık üretimi konusunda ne kadar verimli olabileceğinin bir göstergesidir.

Ancak bu kadar zengin bir genetik havzaya sahip olmamıza rağmen, Malatya Meyvecilik Araştırma Merkezi ve Turgut Özal Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nde kızılcık üzerine yapılan çalışmaların yetersiz olduğu görülmektedir. Bölgemizde kızılcık bahçelerine rastlamak mümkün olsa da, bu bahçeler genellikle küçük ölçekli ve dağınık durumdadır. Asbuzu bağ köylerindeki / mahalle  (Çırmıktı, Kileyik, Barguzu, Tecde, Banazı, Orduzu )hemen her bahçede bir veya iki kızılcık ağacı bulunması, bu meyvenin bölge halkı tarafından ne kadar sevildiğini göstermektedir. Bu mahalleler bağlar bahçeler  ne yazık ki  imar rantına kurban edildiğinden kızılcık ağacı gibi diğer meyve ağaçları kesilmiş beton yığını hale getirilmiştir. Yeşil Malatya artık fotoğraflarda, kartpostallarda kalmıştır.

Malatya Meyvecilik Araştırma Merkezi ve Turgut Özal Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Malatya Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyeleri, Yeşilyurt ve Battalgazi park ve bahçeler müdürlükleri, kızılcık konusunda daha fazla çalışma yaparak bu meyvenin potansiyelini ortaya çıkarabilirler. Kızılcık, hem ekonomik getirisi hem de sağlık açısından önemli bir meyve olduğu için, kayısıya alternatif olarak değerlendirilebilir. Kızılcık ağacı, aynı zamanda doğal peyzaj düzenlemelerinde de kullanılabilir.

Kızılcık ağacı, sadece bir bitki değil, aynı zamanda Anadolu kültürünün, tarihinin ve coğrafyasının bir parçasıdır. Hem besin değeri hem de kültürel önemiyle gelecek nesillere aktarılması gereken bir mirasımızdır.

Sonuç olarak, Malatya'nın kızılcık potansiyelini daha iyi değerlendirmek için;
 * Araştırma: Üniversiteler ve araştırma merkezleri tarafından kızılcık üzerine daha kapsamlı çalışmalar yapılması,
 * Üretim: Kızılcık bahçelerinin sayısını artırmak ve modern üretim tekniklerinin kullanılması,
 * Tanıtım: Kızılcığın sağlık faydaları ve ekonomik değeri konusunda halkın bilinçlendirilmesi,
 * Destek: Kızılcık üreticilerine devlet ve yerel yönetimler tarafından destek verilmesi gerekmektedir.
Bu sayede Malatya, hem kayısı hem de kızılcık üretiminde önemli bir merkez haline gelebilir.