Malatya’nın Afet Tarihi... Bakın Malatya Neler Yaşamış, Neler?

Malatya tarih boyunca birçok yıkıma ve savaşa tanıklık etmiş gazi bir şehirdir. 7. ve 10. Yy.’lar arasında Müslümanlar ve Bizanslılar arasında çok defalar savaşlara sahne olan Malatya bu savaşlarda defalarca yıkılıp yeniden onarıldı.

Daha sonrasında Bizanslılar tarafından hakim olunan şehirde 1100’lü yıllarda Türk akınlarına sahne olmuş ve uzun kuşatmalara rağmen alınamadı.

Surlarla çevrili şehirde Türk boyları ve Bizans orduları arasında da uzun süre Malatya mücadelesi yaşandı. Şehir asırlarca büyük savaşların gölgesine şahit oldu. Anadolu’nun hakimiyetinin sınır şehri olan Malatya’yı almaktan geçtiğini düşünen Türkler amansız mücadelelere girdi.

1085 yılında Malatya üzerine yürüyen Danişment Gazi seferi başarılı olamasa da bu idealden vazgeçmedi. 1095 yılında Anadolu Selçuklu Hükümdarı 1. Kılıçaslan döneminde şehir yeniden kuşatılmış aylar süren muhasara yüzünden İznik’e Haçlılar tarafından akın düzenlenmiş, Kılıçaslan geri çekilmek zorunda kalmış.

O TARİHTEN BERİ TÜRK İSLAM ŞEHRİ OLDU

1098 yılında Danişment Gazi tarafından Anadolu’nun bu kadim şehri 3 yıl kuşatılmış fakat kuşatmalar başarısız olsa da Türkler 'Hakimiyet’in Anahtarı' olarak gördükleri bu sınır şehrinden  vazgeçmemiş. Fakat tarihler 1101 yılını gösterdiğinde yönetim tarafından büyük işkencelere maruz kalan Ermeni ve Süryaniler hoşgörü ile nam salmış Danişment Gazi ile anlaşarak 18 Eylül tarihinde surların kapılarını Danişmentliler’e açtı.

Şehirde yıllarca Müslim ve Gayri Müslim’in huzurca yaşayacağı bir süreç başlamış oldu. Ayrıca bazı tarihi kaynaklara göre Danişment Gazi şehri aldıktan sonra başkenti Malatya yapmış ve diğer beyler veya devletlerle burada görüşmeler yapmıştı.

Ayrıca diğer Türk Beylikleri tarafından da yeniden Malatya’ya hâkim olma arzusu yaşanmış şehirde mücadeleler sürekli devam etmiş. Anadolu Selçuklu devleti Anadolu'nun mutlak sahibi olmak için Malatya’yı almak istemiş ve Danişmentliler ile çok kez karşı karşıya gelmiş.

Daha sonra Anadolu Selçuklu hakimiyetine giren şehir 1515 yılına kadar birçok savaşa tanık oldu ve Osmanlı tarafından alınana kadar birçok defa el değiştirdi.

MALATYA’DA YAŞANAN AFETLER

Bu savaşlarında her biri afetten sayılsa da şehir Osmanlı döneminde de çeşitli depremlere afetlere tanıklık etmiştir.

1838 yılında şehre gelen ve Malatyalılar Aspuzu’da yazlarken Eski Malatya’da bulunan evlerine el koyan Hafız Paşa’nın vatandaşları kışın zor durumda bırakması da bu şehrin afetlerinden biri olmuştur.

YANGINLAR VE AFETLER (1889 VE 1890 YANGINLARI)

Malatya tarih boyunca birçok afete, yangına ve depreme de tanık olmuş.  Kasım 1889 yılında şehrin merkezinde büyük bir yangın çıkmış 1 gecede şehir merkezinde binden fazla dükkan küle dönmüş.

Kısa süre içerisinde dükkanlar yeniden açılıp vatandaşlar ev ve dükkanlarına yerleşmeye başlamış. Fakat aradan daha bir yıl geçmeden yine çok büyük bir yangın daha meydana gelmiş.

BİR YIL SONRA 2. BÜYÜK YANGIN

1890 yılında yaşanan bu büyük yangın diğer yangından daha geniş bir alana yayıldı ve 1200 dükkan küle döndü. Bölgeden gelen itfaiyecilerde yangının geniş alanlara yayılmasını önleyemedi.

Şehir bir yıl içerisinde 2 büyük yangını yaşamış şehir ekonomik çöküş yaşamış, esnaflar büyük bir çıkılamazın içine girmişti. Bu dönemde 2. Abdulhamid’in talimatı ile afet komisyonu kuruldu ve yardımlar gerçekleştirildi.

BÜYÜK DEPREM

Şehir yangın yaralarını daha yeni sarmış büyük yangınların üzerinde 3 yıldan az bir süre geçmişti ki 3 Mart 1893 tarihinde Malatya büyük bir felaketi daha yaşadı. 7’nin üzerindeki deprem şehri büyük oranda yıktı. Yaşanan depremde 885 kişi enkaz altında kalarak can verirken 164 kişi de yaralandı.

Malatya depremiyle ilgili oluşturulan komisyonun raporuna göre 7 bin 260 oda ve 2 bin 720 ev de tamamen viraneye dönmüş. 31 cami tamamen 95 cami de kısmen yıkılmış. 10 bin 20 hayvansa depremde telef olmuş.

Malatya peş peşe yaşanan bu afetlerde büyük acılar yaşamış şehir ekonomik ve nüfus açısından büyük darbeler almış. Osmanlı genelinde Malatya’ya için tüm vilayetler de yardımlar toplanmış.

DEPREM SONRASI SALGIN

Ayrıca depremden sonra şehirde infulenza ve kırık kemik humması yaşanmış bu hastalıkların önüne geçebilmek için şehre yerli ve yabancı hekimler gönderilerek salgının önüne geçmek istenmiş.

893 kişinin yaşamını yitirdiği salgınla ilgili, dönemin uzmanları tarafından yaşanan salgının sebebi olarak şehrin ortasından akan su gösterilmiş ve nehrin temizlenmesi kararlaştırılmış.

DEPREM YARDIMLARI

Osmanlı genelinde vilayetleri vatandaşları aracılığıyla Malatya için yardım toplamış. Toplanan yardımların bazıları şu şekilde:

Aydın Vilayeti: 4 bin 305, Basra: 5 bin, Beyrut: 27 bin 90, Edirne: 5 bin 983, Halep: 188, Kosova: 1 220, Kudüs: 10 bin 500, Midilli: 3 bin 325, Sakız: 2 bin 375 kuruş yardım yaparken Selanik ise 126 adet Osmanlı altını yardımda bulundu.

1905 DEPREMİ VE ÇEKİRGE SALGINI

1905 Yılında da Malatya şiddetli bir depremle sarsıldı. İzolu ( Kale) bölgesinde diğer yerlere göre daha fazla yıkıma neden olan depremde Malatya’da 514 ev yıkılmış 36 vatandaşsa yaşamını yitirmişti.

Yine aynı yıl çekirge salgını şehir genelinde baş göstermiş. Tarım alanlarını yoğun bir şekilde etkileyen çekirge bir tarım şehri olan Malatya’yı ve Malatyalıyı çok zor durumda bırakmıştır.

Yine şehirde küçük depremlerde, yangınlarda ve diğer afetlerde büyük kayıplar yaşanmış.

Öte yandan Malatya 1912 ve 1913 yıllarında gerçekleşen Balkan savaşları ve 1914-1918 1. Dünya Savaşında da çok sayıda vatandaşını harplerde şehit vermiştir. Bu da şehir için afet sayılabilecek önemli olaylardandır. Çünkü bazı köylerinde genç erkek nüfus tamamen savaşlarda şehit düşmüş halk yokluk içinde bu savaşlara göğüs germiştir.

Kaynak: MÜCAHİT ÖZENDİ (SONSÖZ)